آستیگماتیسم: دلیل تار شدن دید و راه‌های درمان آن
آیا برایتان پیش آمده که نوشته‌ها را کمی تار ببینید و یا هنگام تمرکز روی اجسام احساس خستگی در چشم‌هایتان داشته باشد؟ اگرپاسختان بله است باید بگوئیم ممکن است دچار آستیگماتیسم (Astigmatism) باشید. آستیگماتیسم یکی از شایع‌ترین خطاهای انکساری چشم است که بر وضوح بینایی میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا تأثیر می‌گذارد. اگر تا به حال تجربه‌ی تاری دید، سردرد یا خستگی چشم را داشته‌اید، ممکن است شما نیز به آستیگماتیسم مبتلا باشید. در این حالت که اغلب ناشی از شکل نامنظم قرنیه یا عدسی چشم است، باعث می‌شود نور به درستی روی شبکیه متمرکز نشود و در نتیجه تصاویر به صورت کشیده، تحریف شده یا تار به‌نظر برسند.
دانستن علل، علائم و روش‌های مختلف درمان آستیگماتیسم نه تنها به بهبود کیفیت دید شما کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر چشمی نیز جلوگیری کند. در این مقاله به طور کامل به بررسی این مشکل چشمی و تمامی جنبه‌های آن خواهیم پرداخت تا شما عزیزان درک کاملی از این عارضه رایج بینایی پیدا کنید.
آستیگماتیسم چیست؟
Astigmatism نوعی خطای انکساری است که باعث می‌شود چشم نمی‌تواند نور را به طور یکنواخت بر روی شبکیه متمرکز کند. این حالت معمولاً به دلیل شکل نامنظم قرنیه (لایه شفاف جلوی چشم) یا عدسی چشم ایجاد می‌شود. در یک چشم با بینایی طبیعی، قرنیه و عدسی دارای انحنای کاملاً گردی هستند، شبیه به سطح یک توپ بسکتبال. این شکل کروی باعث می‌شود نور ورودی به طور یکسان خم شده و در یک نقطه واحد روی شبکیه متمرکز شود و تصویری واضح ایجاد کند.
اما در چشم‌هایی که آستیگماتیسم دارند، قرنیه یا عدسی شکل نامنظم‌تری دارد، بیشتر شبیه توپ فوتبال آمریکایی یا سطح یک قاشق. این انحنا در یک جهت بیشتر و در جهت دیگر کمتر است، و همین موضوع باعث می‌شود نور در چند نقطه مختلف روی شبکیه بیفتد. در نتیجه تصویر واضحی شکل نمی‌گیرد و فرد دچار تاری دید، دید کشیده یا مبهم می‌شود. آستیگماتیسم اغلب از زمان تولد وجود دارد و ممکن است در طول زندگی تغییر کند.خبر خوب این است که با معاینه ساده چشم‌پزشک و استفاده از عینک، لنز تماسی مخصوص یا جراحی لیزری می‌توان دید را به‌راحتی اصلاح کرد. در ادامه به طور مفصل به این موضوع می‌پردازیم.
انواع آستیگماتیسم
آستیگماتیسم را می‌توان بر اساس محل ناهنجاری و نحوه اثرگذاری آن بر بینایی به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد:
- آستیگماتیسم منظم (Regular Astigmatism): شایع‌ترین نوع است که در آن منحنی‌های اصلی قرنیه در زوایای ۹۰ درجه نسبت به یکدیگر قرار دارند. این نوع آستیگماتیسم به راحتی با عینک، لنز تماسی یا جراحی قابل اصلاح است. این نوع خود به سه دسته تقسیم می‌شود:
- آستیگماتیسم نزدیک‌بینی (Myopic Astigmatism): یک یا هر دو محور اصلی چشم دارای نزدیک‌بینی هستند.
- آستیگماتیسم دوربینی (Hyperopic Astigmatism): یک یا هر دو محور اصلی چشم دارای دوربینی هستند.
- آستیگماتیسم مختلط (Mixed Astigmatism): یک محور اصلی نزدیک‌بین و محور دیگر دوربین است.
- آستیگماتیسم نامنظم (Irregular Astigmatism): در این نوع، انحنای قرنیه ناهموار است و منحنی‌های اصلی در زوایای ۹۰ درجه نسبت به یکدیگر قرار ندارند. این نوع آستیگماتیسم اغلب ناشی از آسیب به قرنیه، بیماری‌هایی مانند قوز قرنیه (کراتوکونوس)، پارگی قرنیه یا جراحی‌های قبلی چشم است و اصلاح آن با عینک‌های استاندارد دشوارتر است و معمولاً به لنزهای تماسی سخت یا جراحی‌های تخصصی نیاز دارد.
علت آستیگماتیسم چیست؟
همانطور که گفته شد، اصلی‌ترین علت آستیگماتیسم، شکل نامنظم قرنیه یا عدسی چشم است. عوامل مختلفی می‌توانند در بروز یا تشدید این حالت نقش داشته باشند این عوامل عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی: آستیگماتیسم بیشتر ارثی بوده و می‌تواند از والدین به فرزندان منتقل شود. بسیاری از افراد از آغاز تولد به آن مبتلا هستند.
- صدمات چشمی: آسیب‌های فیزیکی به چشم که منجر به زخم شدن قرنیه شوند، می‌توانند باعث ایجاد آستیگماتیسم نامنظم گردند.
- بیماری‌های چشمی: برخی بیماری‌های چشمی مانند قوز قرنیه (کراتوکونوس) که در آن قرنیه به تدریج نازک شده و به شکل مخروطی در می‌آید، از علل اصلی آستیگماتیسم نامنظم هستند.
- جراحی‌های چشم: جراحی‌های قبلی چشم، مانند جراحی آب مروارید یا پیوند قرنیه، گاهی اوقات می‌توانند تغییراتی در شکل قرنیه ایجاد کرده و به آستیگماتیسم منجر شوند.
- فشار بر چشم: در برخی موارد نادر، فشار مداوم بر چشم ناشی از تومور یا تورم پلک می‌تواند بر شکل قرنیه تأثیر بگذارد.
- عادات روزمره: بر خلاف باور عمومی، عادات روزمره مانند مطالعه در نور کم یا خیره شدن طولانی مدت به صفحه نمایش، باعث ایجاد آستیگماتیسم نمی‌شوند، اما ممکن است علائم آن را تشدید کنند.
علائم آستیگماتیسم کدامند؟
علائم آستیگماتیسم می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند و به شدت و نوع آستیگماتیسم بستگی دارند. برخی افراد ممکن است آستیگماتیسم خفیف داشته باشند و هیچ علامتی را تجربه نکنند، در حالی که برخی دیگر با آستیگماتیسم شدیدتر با مشکلات بینایی قابل توجهی روبرو می‌شوند. 7 علائم مهم آستیگماتیسم عبارتند از:
- تاری دید یا دید تحریف شده: این شایع‌ترین علامت است که در آن فرد اشیا را در همه فواصل، چه دور و چه نزدیک، تار یا کشیده می‌بیند. این تاری دید ممکن است در یک جهت خاص بیشتر باشد.
- خستگی چشم: تلاش مداوم برای تمرکز و جبران تاری دید می‌تواند منجر به خستگی چشم، به خصوص پس از فعالیت‌هایی مانند مطالعه یا کار با کامپیوتر شود.
- سردرد: فشار و خستگی چشم می‌تواند باعث سردردهای مکرر، به ویژه در ناحیه پیشانی یا شقیقه‌ها شود.
- دشواری در دید در شب: افراد مبتلا به آستیگماتیسم ممکن است در شب، به دلیل هاله‌ها یا پخش نور در اطراف منابع نور، در رانندگی یا دیدن دچار مشکل شوند.
- تنگ کردن چشم: افراد ممکن است ناخودآگاه برای بهبود موقتی وضوح دید، چشمان خود را تنگ کنند.
- حساسیت به نور (فتوفوبیا): در برخی موارد، آستیگماتیسم می‌تواند با حساسیت به نور همراه باشد.
- پلک زدن بیش از حد: برای تلاش برای به دست آوردن تمرکز بهتر.
شناسایی به موقع این عارضه، به خصوص در کودکان، بسیار مهم است زیرا عدم اصلاح آن می‌تواند منجر به تنبلی چشم (آمبلیوپی) شود.
تشخیص آستیگماتیسم چگونه است؟
شناسایی Astigmatism توسط بهترین چشم‌پزشک یا اپتومتریست و از طریق یک معاینه کامل چشم صورت می‌گیرد. این معاینه شامل چندین آزمایش بدون درد است که قدرت انکساری چشم و شکل قرنیه را بررسی می‌کند:
- تست حدت بینایی (Visual Acuity Test): در این تست، از شما خواسته می‌شود حروف را از روی تابلویی در فاصله‌ای مشخص بخوانید. این تست نشان می‌دهد که در چه حدی توانایی دیدن جزئیات را دارید.
- کراتومتری (Keratometry): این ابزار نور را روی قرنیه شما می‌تاباند و بازتاب آن را اندازه‌گیری می‌کند تا انحنای قرنیه را در محورهای مختلف تعیین کند. این روش به تشخیص میزان و جهت آستیگماتیسم کمک می‌کند.
- رتینوسکوپی (Retinoscopy): چشم‌پزشک نور را وارد چشم شما می‌کند و حرکت بازتاب نور را از شبکیه مشاهده می‌کند. این روش به او اجازه می‌دهد تا میزان خطای انکساری، از جمله آستیگماتیسم، را تخمین بزند.
- فروپتر (Phoropter) و آزمایش عیب انکساری (Refraction Test): در این آزمایش، شما از طریق دستگاهی با عدسی‌های مختلف نگاه می‌کنید و از شما خواسته می‌شود کدام عدسی باعث می‌شود تصویر واضح‌تر شود. این به چشم‌پزشک کمک می‌کند تا بهترین نسخه عینک یا لنز تماسی را برای شما تعیین کند.
- توپوگرافی قرنیه (Corneal Topography): این روش پیشرفته‌تر، نقشه‌ای دقیق از سطح قرنیه ایجاد می‌کند و برای تشخیص آستیگماتیسم‌های نامنظم و قوز قرنیه بسیار مفید است.
راه‌های درمان آستیگماتیسم
هدف اصلی درمان آستیگماتیسم، تصحیح خطای انکساری و بهبود وضوح بینایی است. گزینه‌های درمانی مختلفی برای آستیگماتیسم وجود دارد. بسته به شدت، نوع آستیگماتیسم و سبک زندگی فرد انتخاب می‌شوند:
عینک و لنز تماسی
عینک و لنز تماسی رایج‌ترین روش‌های اصلاح آستیگماتیسم هستند:
- عینک: عینک‌های مخصوص آستیگماتیسم دارای عدسی‌های استوانه‌ای (Cylindrical Lenses) هستند که به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا نور را به درستی خم کرده و آن را در یک نقطه واحد روی شبکیه متمرکز کنند. این عدسی‌ها در محورهای خاصی قدرت بیشتری دارند تا انحنای نامنظم قرنیه یا عدسی چشم را جبران کنند.
- لنزهای تماسی: برای افرادی که نمی‌خواهند عینک استفاده کنند، لنزهای تماسی نیز گزینه‌ی مناسبی هستند. لنزهای تماسی توریک (Toric Lenses) مخصوص آستیگماتیسم طراحی شده‌اند. این لنزها دارای قدرت‌های مختلف در نقاط مختلف لنز هستند و باید در جهت صحیح روی چشم قرار گیرند تا تصحیح بینایی را به درستی انجام دهند. برای آستیگماتیسم‌های نامنظم یا شدید، ممکن است از لنزهای تماسی سخت و نافذ گاز (RGP) یا لنزهای اسکلرال استفاده شود.
بیشتر بخوانید: عمل لیزیک چشم | بهترین دکتر عمل لیزیک چشم
جراحی لیزیک و سایر جراحی های عیوب انکساری
جراحی عیوب انکساری می‌تواند آستیگماتیسم را به طور دائمی اصلاح کند. این روش‌ها با تغییر شکل قرنیه باعث می‌شوند نور به درستی روی شبکیه متمرکز شود:
- لیزیک (LASIK): یکی از پرطرفدارترین و موثرترین روش‌های اصلاح مشکلات چشمی مانند نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم است. در این جراحی، پزشک ابتدا یک لایه نازک از قرنیه را برش می‌دهد و آن را به آرامی کنار می‌زند، سپس با استفاده از لیزر اگزایمر، بافت زیرین قرنیه تغییر شکل می‌دهد و لایه مجدداً در جای خود قرار می‌گیرد. در روش لیزیک دید بیمار شفاف‌تر و دقیق‌تر می‌شود و به دلیل دقت بالا، بهبود سریع و نتایج پایدار، جراحی لیزیک یکی از بهترین گزینه‌ها برای درمان آستیگماتیسم به شمار می‌رود.
- پی‌آر‌کی (PRK): در این روش، لایه بالایی قرنیه (اپیتلیوم) برداشته می‌شود و سپس لیزر اگزایمر مستقیماً روی سطح قرنیه اعمال می‌شود. اپیتلیوم به طور طبیعی طی چند روز بازسازی می‌شود. PRK معمولاً برای افرادی که قرنیه نازک‌تری دارند یا فعالیت‌های فیزیکی سنگین انجام می‌دهند، توصیه می‌شود.
- لنز داخل چشمی توریک (Toric IOLs): برای افرادی که هم آب مروارید و هم آستیگماتیسم دارند، می‌توان در حین جراحی آب مروارید، عدسی طبیعی کدر شده را با یک لنز داخل چشمی توریک که آستیگماتیسم را نیز اصلاح می‌کند، جایگزین کرد. لنزها کاشتنی توریک (ICL)در افرادی که نیاز به عمل آب مروارید ندارند، امکان درمان همزمان دوربینی یا نزدیک بینی و آستیگماتیسم را فراهم می کنند.
بیشتر بخوانید: لنز داخل چشمی ICL | بهترین دکتر عمل لنز داخل چشمی
ارتوکراتولوژی (Orthokeratology – Ortho-K)
در این روش غیر جراحی و غیرتهاجمی، از لنزهای تماسی مخصوص و سخت و نفوذپذیر در گاز مخصوصی استفاده می‌شود که در طول شب و هنگام خواب پوشیده می‌شوند. این لنزها به طور موقت شکل قرنیه را تغییر می‌دهند و باعث می‌شوند نور بهتر روی شبکیه متمرکز شود. در نتیجه فرد می‌تواند در طول روز بدون نیاز به عینک یا لنز تماسی بینایی واضحی داشته باشد. البته تأثیر این روش موقتی است و باید هر شب به طور منظم تکرار شود. مهمترین نگرانی در این روش، خطر عفونت است.
کراتوپلاستی (Keratoplasty)
این روش که پیوند قرنیه نیز نامیده می‌شود، معمولاً برای موارد شدید آستیگماتیسم نامنظم که به دلیل بیماری‌هایی مانند قوز قرنیه ایجاد شده‌اند و با دیگر روش‌ها قابل اصلاح نیستند، استفاده می‌شود. در این جراحی، بخش آسیب‌دیده قرنیه با بافت قرنیه سالم اهداکننده جایگزین می‌شود.
در نهایت، انتخاب بهترین روش درمانی بستگی به تشخیص دقیق چشم‌پزشک و بررسی تمامی جوانب سلامتی و نیازهای بینایی فرد دارد. برای درک بهتر در جدول مقایسه‌ای زیر معایب، مزایا و اینکه کدام روش برای چه کسانی مناسب است آورده شده است.
بیشتر بخوانید: عمل پی آر کی چشم | بهترین دکتر عمل پی آر کی چشم
| روش درمان | مزایا | معایب | مناسب برای |
| عینک | غیرتهاجمی، ایمن، مقرون‌به‌صرفه | – تغییر در ظاهر، محدودیت در فعالیت‌های خاص، بخار گرفتگی | – همه سنین، آستیگماتیسم‌های خفیف تا شدید، عدم تمایل به جراحی |
| لنز تماسی | میدان دید گسترده‌تر، عدم تأثیر بر ظاهر، آزادی عمل | – نیاز به رعایت بهداشت، خطر عفونت، ناراحتی در برخی افراد | – نوجوانان و بزرگسالان، آستیگماتیسم‌های خفیف تا متوسط، فعالیت ورزشی |
| جراحی لیزری (لیزیک/PRK) | اصلاح دائمی، عدم نیاز به عینک/لنز، بهبود سریع | – نیاز به عمل جراحی ، خطر عوارض نادر، خشکی چشم موقت | – افراد با سن بالای ۱۸ سال، ثابت ماندن شماره چشم، عدم وجود بیماری چشمی |
| ارتو-کی (Ortho-K) | بینایی واضح در طول روز بدون لنز/عینک، غیرتهاجمی | – موقتی بودن اثر، نیاز به استفاده شبانه، خطر عفونت | – کودکان و نوجوانان، افراد با آستیگماتیسم خفیف تا متوسط، ورزشکاران |
| کراتوپلاستی | تنها راه حل برای موارد شدید و نامنظم | – تهاجمی‌ترین، دوره نقاهت طولانی، خطر رد پیوند | – موارد شدید قوز قرنیه و آستیگماتیسم نامنظم غیرقابل اصلاح |
آیا آستیگماتیسم قابل پیشگیری است؟
در پاسخ باید گفت متأسفانه، آستیگماتیسم به طور کلی قابل پیشگیری نیست، زیرا معمولا این عارضه یک وضعیت ارثی بوده و یا ناشی از شکل طبیعی قرنیه یا عدسی چشم است که از آغاز تولد وجود دارد. با این حال، می‌توان با رعایت برخی نکات به حفظ سلامت چشم‌ها و مدیریت بهتر وضعیت موجود کمک کرد:
- معاینات منظم چشم: انجام معاینات منظم چشم، به خصوص در کودکان، برای تشخیص زودهنگام Astigmatism و شروع درمان مناسب بسیار حیاتی است. این کار از بروز مشکلات جدی‌تر مانند تنبلی چشم جلوگیری می‌کند.
- محافظت از چشم‌ها: محافظت از چشم‌ها در برابر آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی می‌تواند از ایجاد آستیگماتیسم نامنظم ناشی از زخم یا عفونت قرنیه پیشگیری کند. هنگام انجام کارهای خطرناک یا ورزشی از عینک ایمنی استفاده کنید.
- مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: اگر به بیماری‌هایی مانند دیابت یا قوز قرنیه مبتلا هستید که می‌توانند بر سلامت چشم تأثیر بگذارند، مدیریت صحیح و درمان به موقع آنها می‌تواند به جلوگیری از تشدید مشکلات بینایی کمک کند.
به خاطر داشته باشید که حتی اگر آستیگماتیسم قابل پیشگیری نباشد، با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، می‌توان دید واضح و راحتی را برای بیشتر افراد فراهم کرد.
نتیجه‌گیری:
آستیگماتیسم یک خطای انکساری شایع چشمی است. این عارضه می‌تواند برای افراد تاری دید، خستگی چشم و سردرد به ارمغان بی‌آورد. درک این وضعیت، از جمله علل، علائم و راه‌حل‌های درمانی آن، برای حفظ سلامت بینایی و بهبود کیفیت زندگی ضروری است. از تشخیص اولیه با معاینات کامل چشم تا انتخاب روش درمانی مناسب، خواه عینک و لنز تماسی یا جراحی‌های پیشرفته لیزری، روش‌های زیادی برای اصلاح آستیگماتیسم وجود دارد. مهم است که با یک چشم‌پزشک متخصص مشورت کنید تا بهترین روش متناسب با نیازها و شرایط خاص شما تعیین شود. با درمان به موقع و مناسب، افراد مبتلا به آستیگماتیسم می‌توانند از بینایی واضح و دنیایی شفاف‌تر لذت ببرند. به یاد داشته باشید که سلامت چشم‌های شما گنجینه‌ای ارزشمند است و رسیدگی منظم به آن ضامن دیدی روشن در طول زندگی خواهد بود.
سوالات متداول درباره آستیگماتیسم
1. آیا آستیگماتیسم می‌تواند بدتر شود؟
بله، آستیگماتیسم می‌تواند در طول زمان، به خصوص در دوران کودکی و نوجوانی، تغییر کند یا بدتر شود. به همین دلیل معاینات منظم چشم اهمیت دارد.
2. آیا آستیگماتیسم باعث کوری می‌شود؟
خیر، آستیگماتیسم به خودی خود باعث کوری نمی‌شود. اما اگر شدید باشد و درمان نشود، می‌تواند منجر به تنبلی چشم (آمبلیوپی) به خصوص در کودکان شود.
3. آیا استفاده از لنز تماسی برای آستیگماتیسم دردناک است؟
خیر، استفاده از لنزهای تماسی توریک برای آستیگماتیسم معمولاً دردناک نیست. ممکن است در ابتدا کمی احساس وجود جسم خارجی داشته باشید، اما چشم به آن عادت می‌کند.
4. آیا تمام افراد مبتلا به آستیگماتیسم نیاز به عینک یا لنز دارند؟
خیر. آستیگماتیسم‌های بسیار خفیف ممکن است نیازی به اصلاح نداشته باشند، اما برای آستیگماتیسم‌های متوسط تا شدید، عینک یا لنز تماسی توصیه می‌شود.
5. آیا آستیگماتیسم فقط در بزرگسالان دیده می‌شود؟
خیر، آستیگماتیسم می‌تواند در هر سنی، از نوزادی تا بزرگسالی، وجود داشته باشد. تشخیص زودهنگام در کودکان برای جلوگیری از مشکلات بینایی در آینده بسیار مهم است.
