رتینوپاتی دیابتی: نشانه ها و روش های پيشگيری

رتینوپاتی دیابتی تهدیدی است خاموش برای بینایی

رتینوپاتی دیابتی یکی از شایع‌ترین و در عین حال مهم‌ترین عوارض چشمی دیابت است که به صورت خاموش شبکیه چشم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این وضعیت ناشی از آسیب طولانی‌مدت به عروق خونی ریز شبکیه در اثر قند خون کنترل‌نشده است. باید بدانید که در مراحل اولیه، رتینوپاتی دیابتی معمولاً علائم هشداردهنده واضحی ندارد به همین دلیل آن را یک “تهدید خاموش” برای بینایی می دانند. بدون تشخیص و مداخله به موقع پزشک، این بیماری می‌تواند منجر به آسیب دائمی شبکیه، خونریزی داخل چشمی و در آخر از دست رفتن شدید دید در بیماران دیابتی شود.

برای محافظت از بینایی باید از این عارضه چشمی دیابت آگاهی داشت و به غربالگری‌های منظم چشمی نیز اهمیت داد. تشخیص به موقع این بیماری امکان درمان‌های موثری را فراهم می‌کند که می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند و دید بیمار را برای سال‌های طولانی‌ حفظ کند. از این رو، هر فرد مبتلا به دیابت باید از خطرات رتینوپاتی آگاه باشد و به طور منظم تحت معاینات دقیق چشمی قرار گیرد.

رتینوپاتی دیابتی چیست؟

یکی از جدی‌ترین عوارض چشمی دیابت رتینوپاتی دیابتی است. این بیماری به دلیل آسیب دیدن رگ‌های خونی کوچک شبکیه چشم ایجاد می‌شود. شبکیه لایه‌ای از بافت حساس به نور در پشت چشم است که تصاویر را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند و آن را و به مغز می‌فرستد. در صورت عدم کنترل دیابت، سطح بالای قند خون به مرور زمان به این عروق ظریف آسیب می‌رساند و منجر به اختلال در بینایی و در نهایت نابینایی می‌شود. این بیماری یکی از شایع‌ترین دلایل کاهش دید در بیماران دیابتی محسوب می‌شود.

درک مکانیسم آسیب شبکیه

مکانیسم اصلی آسیب در رتینوپاتی دیابتی، ناشی از قند خون بالا است که باعث ضعیف شدن و انسداد رگ‌های خونی شبکیه می‌شود. در آغاز، دیواره عروق خونی متورم می‌شود و امکان دارد مایع یا خون از آن‌ها نشت کند. این نشت منجر به تورم شبکیه (ادم ماکولا) می‌شود که کانون بینایی مرکزی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با پیشرفت بیماری، برای جبران کمبود اکسیژن، رگ‌های خونی جدید و شکننده‌ای (نئوواسکولاریزاسیون) روی سطح شبکیه رشد می‌کنند. این عروق جدید و شکننده بسیار آسیب‌پذیر هستند و به راحتی پاره شده و خونریزی می‌کنند و همچنین باعث تشکیل بافت اسکار می‌شوند. بافت اسکار می‌تواند شبکیه را کشیده و منجر به جداشدگی شبکیه شود که یک وضعیت اورژانسی با خطر نابینایی دائم است.

بیشتر بخوانید: تاثیر استرس بر سلامت چشم‌ها

انواع رتینوپاتی دیابتی: مقایسه مراحل پیشرفت بیماری

رتینوپاتی دیابتی به دو نوع اصلی غیرپرولیفراتیو (NPDR) و پرولیفراتیو (PDR) تقسیم می‌شود. این دسته‌بندی بر اساس شدت آسیب شبکیه و وجود رگ‌های خونی جدید و غیرطبیعی صورت می‌گیرد و درک آن برای مدیریت دید در بیماران دیابتی حیاتی است. این بیماری با گذشت زمان و کنترل نامناسب قند خون پیشرفت می‌کند و هر مرحله ویژگی‌های خاص خود را دارد.

رتینوپاتی دیابتی غیرپرولیفراتیو (NPDR)  

غیرپرولیفراتیو مرحله اول رتینوپاتی دیابتی است که با تغییرات ظریف در عروق خونی شبکیه مشخص می‌شود. این مرحله خود به سه زیرگروه ملایم، متوسط و شدید تقسیم می‌شود. در NPDR ملایم، میکروا نوریسم‌ها (برآمدگی‌های کوچک در دیواره رگ‌های خونی) ظاهر می‌شوند. با پیشرفت به مرحله متوسط، خونریزی‌های کوچک، اگزوداها (رسوبات چربی) و ادم ماکولا (تورم در مرکز بینایی) نیز دیده می‌شود. غیرپرولیفراتیو شدید با افزایش قابل توجه میکروا نوریسم‌ها و خونریزی‌های بیشتر و همچنین انسداد عروق خونی ریز در شبکیه مشخص می‌شود.

رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو (PDR)

مرحله دوم پرولیفراتیو است که پیشرفته‌ترین و شدیدترین شکل رتینوپاتی دیابتی می‌باشد. در این مرحله، شبکیه به دلیل کمبود اکسیژن، شروع به رشد رگ‌های خونی جدید و غیرطبیعی (نئوواسکولاریزاسیون) می‌کند. این رگ‌های جدید شکننده اند و به راحتی در زجاجیه خونریزی می‌کنند. خونریزی زجاجیه می‌تواند باعث کاهش ناگهانی و شدید دید در بیماران دیابتی شود. در موارد پیشرفته‌تر، بافت اسکار از این رگ‌ها می‌تواند باعث کشیدگی و جداشدگی شبکیه شود که به از دست دادن دائمی بینایی منجر می‌گردد. این مرحله نیازمند مداخله پزشکی است.

نشانه ها و علائم رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی که یکی از جدی‌ترین عوارض چشمی دیابت است در مراحل اولیه امکان دارد علامت قابل توجهی نداشته باشد بنابراین معاینات منظم چشمی برای بیماران دیابتی بسیار اهمیت دارد. با پیشرفت آسیب شبکیه، نشانه‌های هشداردهنده کم‌کم ظاهر می‌شوند که شناخت آن‌ها می تواند دید در بیماران دیابتی را حفظ کند.

علائم اولیه و نامحسوس

در مراحل اولیه علائم رتینوپاتی دیابتی بیشتر نامحسوس هستند. بیمار ممکن است تاری دید خفیف، دید متغیر یا مشکل در تشخیص رنگ‌ها را داشته باشد. این علائم می‌توانند به دلیل نوسانات قند خون باشند که گاهی اوقات نادیده گرفته می‌شوند. اما این علائم می‌توانند نشانه‌های اولیه آسیب شبکیه نیز باشند.

علائم پیشرفته و نیاز به مداخله فوری پزشک

با پیشرفت بیماری و افزایش آسيب شبكيه، علائم واضح‌تر و جدی‌تر می‌شوند. این علائم شامل لکه‌ها رشته‌های شناور (مثل مگس‌پران)، از دست دادن ناگهانی دید، درد یا قرمزی چشم و یا دیدن نورهای چشمک زن هستند. این علائم نشان‌دهنده خونریزی در چشم یا جداشدگی شبکیه هستند و باید سریعا به چشم‌پزشک مراجعه نمائید.

عوامل خطر رتینوپاتی دیابتی: چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟

فشار خون و سایر عوامل: فشار خون بالا یکی از عوامل مهم تشدیدکننده خطر آسيب شبكيه محسوب می‌شود. علاوه بر آن، سطوح بالای کلسترول، بیماری‌های کلیوی و بارداری در زنان دیابتی نیز احتمال بروز رتینوپاتی دیابتی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهند.

مدت زمان و کنترل قند خون: هرچه مدت ابتلا به دیابت بیشتر باشد، خطر رتینوپاتی دیابتی افزایش می‌یابد. نوسانات شدید و کنترل نامناسب قند خون، اصلی‌ترین عامل تسریع‌کننده آسیب به عروق ظریف شبکیه است.

تشخیص رتینوپاتی دیابتی: اهمیت معاینات منظم چشمی

تشخیص زودهنگام در این بیماری برای حفظ دید در بیماران دیابتی ضروری است. این عارضه ممکن است در مراحل اولیه بدون علامت باشد، اما با پیشرفت آن، می‌تواند منجر به آسیب شبکیه و در نهایت از دست دادن دید بیمار شود. بنابراین معاینات منظم چشمی، حتی در صورت مشاهده نشدن علائم، از اهمیت بالایی برخوردار است.

روش‌های تشخیص رتینوپاتی دیابتی

برای تشخیص این بیماری، چشم‌پزشک از چندین روش استفاده می‌کند:

• تصویربرداری از شبکیه:  عکس‌برداری فوندوس و بعضی موارد، استفاده از دستگاه تصویر برداری لیزری(OCT) برای بررسی دقیق‌تر ساختار شبکیه و ارزیابی هرگونه تورم یا نشت مایع است.
• معاینه چشمی جامع و گشاد کردن مردمک:  در این روش پزشک شبکیه را به طور کامل بررسی می‌کند و تغییرات ریز عروقی یا خونریزی را شناسایی می‌نماید.

راه‌های درمانی رتینوپاتی دیابتی

درمان رتینوپاتی دیابتی با هدف کنترل پیشرفت بیماری، حفظ دید و جلوگیری از عوارض چشمی در بیماران دیابتی صورت می‌گیرد. انتخاب راه‌های درمانی به شدت این بیماری و نوع آسیب شبکیه بستگی دارد.

لیزر درمانی

لیزر درمانی یکی از روش‌های استاندارد برای مدیریت این بیماری هستند. فوتوکوآگولاسیون پان‌رتینال (PRP) برای کنترل رشد عروق خونی غیرطبیعی جدید و جلوگیری از خونریزی‌های شدید استفاده می‌شود. لیزر فوکال نیز برای کاهش ادم ماکولا (ورم نقطه زرد) که عامل اصلی کاهش دید در بیماران دیابتی است، به کار می‌رود. این درمان‌ها به کاهش آسیب شبکیه کمک شایانی می‌کنند.

تزریق داروهای ضد VEGF

تزریق داروهای ضد VEGF  به داخل چشم، در درمان رتینوپاتی دیابتی، کمک شایانی کرده است. داروهایی مانند رانیبیزوماب (Lucentis)، آفلیبرسپت (Eylea) و بواسیزوماب (Avastin) با مهار کردن رشد عروق جدید و همچنین کاهش نشت مایع، دید بیمار را بهبود و ورم شبکیه را کاهش می دهند. تزریقات این داروها معمولاً به صورت دوره‌ای انجام می‌شوند.

جراحی ویترکتومی

در موارد شدید این بیماری که خونریزی در زجاجیه یا جداشدگی کششی شبکیه اتفاق افتاده باشد جراحی ویترکتومی ضروری است. در این جراحی، پزشک با برداشتن خون یا بافت اسکار از زجاجیه (ماده ژله‌ای داخل چشم) و ترمیم شبکیه، به بازیابی دید کمک می‌کند. این روش آخرین راه برای نجات دید در شدیدترین اشکال عوارض چشمی دیابت است.

نحوه پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی

همانگونه که گفته شد رتینوپاتی دیابتی، از عوارض جدی دیابت است که به آسیب شبکیه و کاهش دید در بیماران دیابتی منجر می‌شود. پیشگیری برای حفظ دید در این بیماران حیاتی است و مراحل موثری دارد.

کنترل قند، فشار و چربی خون

مهم‌ترین اقدام برای پیشگیری از این بیماری، کنترل قند خون است. همچنین، کنترل فشار خون بالا و چربی خون نیز در جلوگیری از عوارض چشمی دیابت اهمیت بسیاری دارد. این عوامل به عروق کوچک چشم آسیب می‌زنند و خطر پیشرفت رتینوپاتی دیابتی را تشدید می‌کنند.

داشتن سبک زندگی سالم و معاینات منظم

یک سبک زندگی سالم می‌تواند شامل مواردی چون رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم، ترک سیگارباشد . این موارد خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را کاهش می‌دهد. معاینات منظم چشم‌پزشکی نیز برای تشخیص زودهنگام این عارضه و حفظ بینایی ضروری است.

نتیجه گیری:

عارضه رتینوپاتی دیابتی که از عوارض جدی دیابت است سبب آسیب شبکیه و کاهش دید در بیماران دیابتی می‌شود. کنترل دقیق سطح قند خون، فشار خون و چربی‌ها، در پیشگیری از عوارض چشمی دیابت و به حداقل رساندن آسیب شبکیه  نقش مهمی دارند. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع می‌تواند به طور چشمگیری از افت دید در بیماران دیابتی جلوگیری کند و کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود بخشد. لذا، معاینات منظم چشمی، حتی در صورت عدم وجود علائم، ضروری است. بینایی شما گنجینه‌ای ارزشمند است که با مدیریت صحیح دیابت و همکاری با چشم‌پزشک می‌توان آن را حفظ کرد.

سوالات متداول

۱. رتینوپاتی دیابتی چیست؟ این عوارض چشمی دیابت، آسیب شبکیه ناشی از قند خون بالاست که بر دید تأثیر می‌گذارد.

۲. چه کسانی در خطر رتینوپاتی دیابتی هستند؟ تمام افراد دیابتی، خصوصاً با کنترل ضعیف قند خون.

۳. علائم رتینوپاتی دیابتی چیست؟ در ابتدا بی‌علامت است؛ با پیشرفت بیماری علائمی چون تاری دید، درد چشم و اجسام شناور مشاهده می‌شود  .

۴. رتینوپاتی دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟ از طریق معاینه کامل چشم توسط چشم‌پزشک.

۵. آیا رتینوپاتی دیابتی قابل پیشگیری است؟ بله، با کنترل دقیق قند خون و معاینات منظم چشمی برای جلوگیری از آسیب شبکیه.