پیوند قرنیه

پیوند قرنیه Cornea Transplantion

پیوند قرنیه به معنای تعویض کامل یا قسمتی از قرنیه آسیب دیده بیمار با قرنیه سالم است. قرنیه بافت شفاف و به شکل یک لنز محدب و کروی جلوی چشم قرار دارد. نور از قرنیه و مردمک وارد فضای داخل چشم می‌شود. قرنیه به ایجاد تصویر واضح روی شبکیه کمک می‌کند و این تصویر به مغز منتقل می‌شود و باعث می‌شود که ما اجسام را ببینیم. بدون قرنیه امکان دیدن اجسام و محیط تقریباً وجود ندارد. زمانی که قرنیه آسیب ببیند نور به خوبی روی شبکیه در یک نقطه تشکیل نمی‌شود و باعث اختلال در بینایی فرد می‌شود. قرنیه ممکن است به دلایل مختلف دچار بیماری و آسیب شود، از جمله ضربه به چشم، آسیب‌های حرارتی یا شیمیایی، تبخال چشمی، آسیب قرنیه بعد از عمل‌های جراحی چشمی، قوز قرنیه و مشکلات مادرزادی یا ژنتیکی. در این بیماری‌ها قرنیه کدر می‌شود و یا بدلیل نامنظمی در سطح قرنیه امکان تمرکز دقیق نور در سطح شبکیه نیست. در نتیجه شخص دید مناسبی ندارد و در صورتیکه سایر روش‌های درمانی مؤثر نباشند پیوند قرنیه پیشنهاد می‌شود.

پیوند قرنیه چگونه انجام می‌شود؟

بافت قرنیه سالم از بافت‌های اهدایی تهیه می‌شود. در پیوند قرنیه، تمام یا قسمتی از قرنیه آسیب دیده برداشته می‌شود و با قرنیه سالم جایگزین می‌شود. افرادی که کاندید جراحی پیوند قرنیه هستند دچار درد، تاری دید و دید مه‌آلود هستند. اکثر بیماران بعد از عمل دید بهتری به دست می‌آورند که در کیفیت زندگی آن‌ها بهبود می‌یابد.
پیوند قرنیه یک جراحی نسبتاً رایج در چند سال اخیر است. در بسیاری از کشور‌ها امکان پیوند قرنیه به دلیل عدم وجود بافت‌های اهدایی کافی وجود ندارد. خوشبختانه در ایران پیوند قرنیه از جراحی‌هایی است که در تعداد بالا انجام می‌شود. البته کمبود بافت‌های اهدایی قرنیه به طور کلی وجود دارد به طوری که به ازای هر ۷۰ نفر در دنیا که نیاز به پیوند قرنیه دارند تنها یک بافت اهدایی وجود دارد.
پیوند قرنیه موفق‌ترین پیوند بافت در ارگان‌های بدن است که احتمال رد پیوند نسبت به سایر پیوند‌ها در آن کمتر است. در پیوند قرنیه نیازی به تطابق داشتن بافت اهدایی و شخص گیرنده وجود ندارد. بافت‌های اهدایی قرنیه تحت آزمایش قرار می‌گیرند تا فاقد هرگونه عفونت، بیماری و مشکل باشند و سپس جهت پیوند آماده می‌شوند.

آمادگی‌های پیش از جراحی پیوند قرنیه

برای پیوند قرنیه، شما باید آزمایشات لازم را قبل از عمل در بیمارستان انجام دهید. در صورتیکه بیماری زمینه‌ایی داشته باشید مشاوره‌هایی در رابطه با بیماری‌های شما نیز انجام می‌شود. جراحی حدود یک الی دو ساعت طول می‌کشد. بعد از آن چند ساعتی در بیمارستان می‌مانید و سپس ترخیص می‌شوید و نیازی به اقامت طولانی در بیمارستان ندارید. جراحی با بیهوشی کامل انجام می‌شود. در صورتیکه به علت وجود بیماری امکان بیهوشی کامل نباشد در بعضی از انواع پیوند امکان جراحی با دارو‌های خواب‌آور و آرام بخش وجود دارد. لازم به ذکر است که در طول جراحی دردی احساس نمی‌کنید. نوع پیوند قرنیه با توجه به میزان آسیب قرنیه و مقدار بافتی که قرار است برداشته شود تعیین می‌شود.

انواع پیوند قرنیه

با توجه به این موضوع به طور کلی سه مدل پیوند قرنیه داریم:

• Penetrating Keratoplasty (PK): روش PK یا پیوند تمام ضخامت قرنیه، قسمت آسیب دیده قرنیه به طور کامل برداشته می‌شود. با استفاده از یک وسیله مخصوص یک برش دایره‌ایی در قسمت آسیب دیده قرنیه‌زده می‌شود و کل قسمت غیرمنظم و آسیب دیده قرنیه برداشته می‌شود و با بافت قرنیه اهدایی سالم جایگزین می‌شود. جراح سپس بافت قرنیه اهدایی سالم را به اطرافش بخیه می‌زند. این بخیه‌ها تا مدت زمانی حدود ۱۲ ماه یا بیشتر در این محل می‌مانند و بسته به تشخیص جراح برداشته می‌شوند. دوره نقاهت در این جراحی از سایر روش‌ها بیشتر و طولانی‌تر است.

• Endothelial Keratoplasty (EK): در این روش بافت آسیب دیده (اندوتلیوم و غشای دسمه) جدا می‌شود و با بافت اهدایی قرنیه جایگزین می‌شود. این لایه‌ها در قسمت پشتی قرنیه قرار دارند و غشای دسمه به اندوتلیوم متصل است. در این روش بخیه‌زده نمی‌شود و بافت پیوندی با یک حباب هوا در سر جای خود نگه داشته می‌شود تا به اصطلاح جوش بخورد. دوره نقاهت در این جراحی کوتاه‌تر از سایرین است. این نوع جراحی به دو روش انجام می‌شود:

 Descemet stripping endothelial keratoplasty (DSEK): در این روش علاوه بر اندوتلیوم و دسمه، مقداری از استرومای قرنیه نیز پیوند‌ زده می‌شود.

 Descemet membrane endothelial keratoplasty (DMET): در این روش لایه پیوند شده بسیار نازک‌تر است و تنها شامل اندوتلیوم و دسمه است.

• Anterior lamellar keratoplasty (ALK): در این روش، آسیب قرنیه در لایه‌های میانی و خارجی است. اگر آسیب سطحی باشد از روش ALK سطحی استفاده می‌شود اما درصورتیکه آسیب تا لایه عمیق‌تری رفته باشد از روش DALK (deep anterior lamellar keratoplasty) استفاده می‌شود.

• قرنیه مصنوعی (Keratoprothesis): جراحی بسیار پیچیده که در افرادی انجام می‌شود که قرنیه امکان پیوند زدن با بافت اهدایی را ندارد و باید از یک قرنیه مصنوعی استفاده کرد که شرایط بسیار خاصی را می‌طلبد.

ریسک فاکتور‌های جراحی پیوند قرنیه

•  رد پیوند که از مهم‌ترین عوارض پیوند قرنیه است.
•  عفونت چشم
•  شل شدن بخیه‌ها
•  افزایش فشار چشم
•  آسیب به شبکیه
•  خونریزی

علائمی که درصورت بروز باید به آن‌ها توجه ویژه داشته باشیم:

1. درد چشم
2. قرمزی زیاد چشم
3. حساسیت به نور شدید
4. کاهش قابل توجه دید
5. اشک ریزش

در صورتی که علائم گفته شده ایجاد شوند باید سریعاً به اورژانس چشم پزشکی مراجعه شود.

مهم‌ترین عارضه در پیوند قرنیه، رد بافت پیوندی است. در این حالت سیستم ایمنی بدن فرد گیرنده، بافت قرنیه اهدایی را غریبه تشخیص می‌دهد و به آن حمله می‌کند تا آن را از بین ببرد. توجه به علائم ذکر شده در تشخیص زودهنگام رد پیوند بسیار اهمیت دارد. در حدود ۱۰ درصد پیوند‌های قرنیه ممکن است رد پیوند رخ دهد.

مراقبت‌های بعد از پیوند قرنیه

• مصرف منظم دارو‌ها و قطره‌های چشمی: بعد از جراحی پیوند قرنیه برای شما دارو تجویز می‌شود. استفاده منظم از این دارو‌ها بسیار مهم است. سعی کنید ساعت استفاده از قطره‌های چشمی را تنظیم کنید که مطابق دستور پزشک استفاده کنید. نکته مهم در استفاده از قطره این است که برای ریختن قطره‌ها نیاز نیست از خواب شبانه خود بیدار شوید و ساعت استفاده از قطره‌ها را در زمان بیداری تنظیم کنید.
• مراقبت از چشم توسط محافظ: با توجه به این که بعد از جراحی چشم شما بسیار حساس است و نباید هیچ گونه ضربه، آسیب یا حتی آلودگی به چشم برخورد کند استفاده از محافظ چشم در روز‌های اول و استفاده از عینک آفتابی در روز‌های بعد توصیه می‌شود. این محافظ چشم در یک هفته اول بعد از جراحی هنگام خواب هم باید استفاده شود تا از فشاراحتمالی هنگام خواب بر روی چشم عمل شده جلوگیری کند.
• خوابیدن به پشت: بعد از جراحی نحوه خوابیدن شما هم مهم است تا کم‌ترین فشار به چشم جراحی شده وارد شود. در هفته‌های اول بهتر است سعی کنید به پشت بخوابید و از خوابیدن به سمت چشم پیوند شده جدا خودداری نمایید. این کار کمک می‌کند بافت قرنیه پیوند شده به خوبی در سر جای خود بماند. در پیوند لایه‌ای در ۱-۲ روز اول خوابیدن به پشت و بصورت صاف الزامی است.
• مراقبت از چشم در برابر آسیب: چشمان خود را مالش و فشار ندهید. به آرامی به کار‌های روزانه خود برگردید. ورزش را با اجازه جراح چشم پزشک خود کم کم و با شدت کم شروع کنید. در محیط‌های بسیار خشک و آلوده در یک ماه اول بعد از عمل قرار نگیرید. شما در ادامه زندگی خود نیازمند مراقبت‌های بیشتری از چشم پیوندی خودتان هستید.
• معاینات دوره‌ایی: باید در نظر داشته باشید که جدا از معاینات دوره‌ایی از قبل گفته شده در هر زمان که نیاز باشد ممکن است از شما خواسته شود تا برای معاینه تشریف بیاورید. پس بهتر است خللی در این معاینات به وجود نیاید تا در صورت بروز مشکل سریع‌تر درمان شروع شود.
• بازگشت به محل کار: بازگشت به کار بستگی به میزان سنگین بودن فعالیت شما در محل کار دارد. در صورتیکه شغل شما از جمله مشاغل سنگین فیزیکی باشد که شامل بلند کردن اجسام باشد لازم است یک ماه در منزل استراحت کنید. اما در صورتی که شغل سختی فیزیکی نداشته باشد حدود یک الی دو هفته استراحت در منزل کافی است. البته که باز هم این مورد با توجه به نظر چشم پزشک معالج بیمار تعیین می‌شود.
• ورزش: در حدود حداقل چند هفته بعد از جراحی لازم است که از ورزش خودداری شود و بعد از آن بر اساس معاینات با اجازه جراح چشم پزشک ورزش شروع شود.
• رانندگی: تا دید مطلوب برای رانندگی بدست نیامده است و چشم شما هنوز قرمز و یا تحریک‌پذیر است، نباید رانندگی کنید. اما حتماً قبل از رانندگی از چشم پزشک خود مشورت بخواهید.
• تغذیه: بیمار بعد از پیوند محدودیت غذایی خاصی ندارد ولی سعی کنید که تغذیه سالم همراه با مصرف میوه و سبزیجات داشته باشید. از مصرف سیگار و الکل اجتناب کنید.

دید بعد از پیوند قرنیه

بعد از جراحی پیوند قرنیه ممکن است دید شما به نظر بدتر از قبل بیاید. با گذشت چند هفته تا چند ماه این حالت بهتر می‌شود. زیرا هم چشم شما به شرایط جدید عادت می‌کند و هم لایه بیرونی قرنیه در این مدت زمانی ترمیم می‌شود. بعد از اینکه ترمیم قرنیه حاصل شد جراح چشم پزشک می‌تواند جهت بهتر نمودن دید شما اقداماتی انجام دهد.

• اصلاح عدم قرینگی قرنیه: به دلیل وجود بخیه‌های روی قرنیه، مقداری عدم قرینگی وجود دارد. این حالت باعث ایجاد آستیگماتیسم می‌شود که دید فرد را تار می‌کند. بعد گذشتن چند ماه از پیوند قرنیه بنا بر تشخیص جراح، می‌ توان با برداشتن بعضی از این بخیه‌ها از این نامنظمی کاست و دید شما را بهتر کرد. البته باید در نظر داشته باشید که بعضی از بخیه‌ها ممکن است نیاز باشد تا ماه‌ها روی چشم شما باقی بمانند.

• اصلاح عیوب انکساری چشم: مشکلاتی نظیر نزدیک بینی، دوربینی قابل اصلاح هستند. از راه‌های اصلاح دید در این حالت می‌توان به عینک، لنز‌های تماسی و در برخی موارد استفاده از جراحی با استفاده از لیزر و یا برش‌های جراحی اشاره کرد.

پیوند قرنیه چند درصد موفقیت‌آمیز است؟

پیوند قرنیه بار اول تا حدود ۹۰ درصد موفقیت‌آمیز است. در تمام عمر امکان رد پیوند وجود دارد اما این احتمال به طور معمول کم است. اگر احتمال رد پیوند قرنیه در بیماری بیشتر از حالت معمول باشد، به وی قبل از جراحی گفته می‌شود. پیوند قرنیه می‌تواند چندین بار انجام شود به شرط آن که مزایا و سود این جراحی برای بیمار بیشتر از احتمال بروز عوارض باشد. همچنین باید توجه داشت بستگی به نوع پیوند قرنیه انجام شده دید نهایی در مدت زمانی متفاوتی به دست می‌آید. در پیوند قرنیه تمام ضخامت، حداقل ۱۲ ماه طول می‌کشد تا دید نهایی بیمار به دست آید در حالی که در پیوند اندوتلیال ممکن است در سه ماهه اول بعد از جراحی بیمار دید نهایی را کسب کند.

در چه شرایطی احتمال رد پیوند بیشتر است؟

در صورتی که رگ‌های خونی داخل قرنیه رشد کرده باشد و بیمار مبتلا به عفونت‌های چشمی باشد، ممکن است ریسک رد شدن پیوند قرنیه را افزایش دهند. همچنین افرادی که سابقه رد پیوند دارند احتمال رد پیوند دوباره افزایش می‌یابد.

پیوند قرنیه تا چه مدت زمانی سالم می‌ماند؟

این امر به موارد مختلفی بستگی دارد از جمله:

• تکنیک جراحی استفاده شده
• تبحر تیم جراحی
• سیستم ایمنی افراد
• علت اصلی آسیب به قرنیه
• نوع پیوند قرنیه
• مشکلات دیگر چشمی بخصوص گلوکوم (آب سیاه)

آیا محدودیت سنی برای پیوند قرنیه وجود دارد؟

محدوده سنی خاصی برای پیوند قرنیه وجود ندارد و بنا بر شرایط چشم از نوزاد چندماهه تا فرد ۹۰ ساله می‌توانند پیوند قرنیه انجام دهند.